"Gửi tặng Thanh Tuyền,
Dù phương trời góc biển nào, khi thấy hoa phượng nở, xin hãy nhớ nhau.
Sàigòn, tháng 4/1989."
- lời viết tặng ca sĩ Thanh Tuyền của Thanh Sơn trong bản viết tay của bản nhạc Vầng Trán Suy Tư.[1]
Thanh Sơn là một nhạc sĩ đến từ Việt Nam. Ông được biết đến từ thập niên 1960 với những ca khúc trữ tình nói về tuổi học trò. Khoảng thời gian sau, ông nổi tiếng với các ca khúc chủ đề miền Tây Nam Bộ mang âm hưởng dân ca Nam Bộ.
Tiểu sử[]
Thời niên thiếu[]
Lê Văn Thiện sinh ngày 1 tháng 5 năm 1938 tại tỉnh Sóc Trăng, ông là người con thứ 10 trong gia đình có 12 anh chị em. Trước năm 1954, vì cha của ông tham gia chống Pháp nên bị chính quyền Pháp theo dõi, gia đình phải ly tán mỗi người một nơi. Cha của ông phải ra bưng ở Cà Mau để trốn tránh, còn mẹ ông thì bươn chải ở Sài Gòn làm thuê để mưu sinh. Vì hoàn cảnh gia đình như vậy, cộng với việc quá đam mê ca hát từ nhỏ nên nhạc sĩ Thanh Sơn bỏ bê việc học, chỉ theo học được đến lớp Đệ Tứ. Năm 19 tuổi, Thanh Sơn cùng với người bạn thân sau này là ca – nhạc sĩ Trường Hải cùng nhau rời quê hương lên Sài Gòn để tìm kiếm cơ hội theo con đường ca hát. Tại đô thành, ông sống cùng mẹ và đi làm công rất vất vả để mưu sinh.
Nổi tiếng tại Sàigòn trước năm 1975[]
Sau khi lên Sàigòn được hai năm, cậu thanh niên tên Lê Văn Thiện ghi danh tham gia chương trình tuyển lựa ca sĩ do đài phát thanh Sài Gòn tổ chức năm 1959. Với nghệ danh là Thanh Sơn, ông đạt giải nhất với ca khúc Chiều Tàn của nhạc sĩ Lam Phương, xếp trên những thí sinh cùng tham gia năm đó là ca sĩ Phương Dung, Chế Linh, Nhật Thiên Lan. Sau này cả ba ca sĩ kia đều nổi danh, trở thành những huyền thoại của dòng nhạc vàng, thì Thanh Sơn lại chuyển hướng sang lĩnh vực sáng tác, trở thành một trong những nhạc sĩ nổi tiếng nhất của nhạc vàng. Tuy nhiên trước khi trở thành nhạc sĩ, ông vẫn theo đuổi nghiệp hát, và nhờ được giải cao của cuộc thi hát năm 1959 nên giọng hát của ông thường được phát trên đài phát thanh cùng các ban nhạc Hoàng Trọng, Võ Đức Tuyết, Hoàng Lang…, sau đó ông cũng được nhận vào đoàn Văn Nghệ Việt Nam của nhạc sĩ Hoàng Thị Thơ để hát tại vũ trường Maxim’s cũng như được đi lưu diễn tại nhiều nước Châu Á.
Nhờ từng được làm việc chung với nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ nên Thanh Sơn đã được chỉ dẫn những bước đầu để viết nhạc. Sau này, nhạc sĩ Thanh Sơn cho biết ông học sáng tác chủ yếu từ cuốn sách mang tên Để Sáng Tác Một Ca Khúc Phổ Thông của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ soạn và xuất bản năm 1955. Những sáng tác đầu tay được ông đưa cho các nhạc sĩ đàn anh như Hoàng Trọng, Nguyễn Hiền, Văn Phụng… xem để góp ý và chỉnh sửa.
Những ca khúc đầu tay của nhạc sĩ Thanh Sơn là Đôi Mươi, viết năm 1959 chung với nhạc sĩ Song Ngọc khi đó mới 16 tuổi, sau đó là ca khúc Người Ấy Là Ai (năm 1960), nhưng những bài hát này đều không được mấy người biết đến. Sang năm 1961, tên tuổi của Thanh Sơn mới được bắt đầu được công chúng biết đến trong vai trò là nhạc sĩ với ca khúc Tình Học Sinh, sau đó là Mùa Hoa Anh Đào (1962) mang đậm âm giai ngũ cung của nhạc Nhật. Bài hát này được ông viết tặng người vợ của ông, là người có khuôn mặt hao hao một thiếu nữ Nhật Bản.
Tên tuổi của nhạc sĩ Thanh Sơn thực sự nổi bật khi ông bắt đầu sáng tác những ca khúc học trò, đó là Lưu Bút Ngày Xanh (1962), và đặc biệt là Nỗi Buồn Hoa Phượng (1963), có thể xem là ca khúc nổi tiếng và ăn khách nhất trong sự nghiệp của ông, được viết cho mối tình đầu thuở còn đi học ở quê nhà Sóc Trăng. Vào khoảng năm 1953, ông có tình cảm với một nữ sinh cùng lớp tên là Nguyễn Thị Hoa Phượng, nhưng rồi hai người phải xa nhau vì gia đình cô gái chuyển lên Sài Gòn. Trong lần cuối gặp để tiễn đưa nhau, chàng trai 15 tuổi bâng khuâng nói rằng chia tay rồi không biết làm sao có thể được gặp lại. Cô gái tên là Hoa Phượng đáp lại: Cứ mỗi năm hè đến, nhìn hoa phượng thắm sẽ giống như là được gặp lại nhau.
Từ năm 1963, nhạc sĩ Thanh Sơn bỏ hẳn ca hát để chuyên tâm sáng tác nhạc, và những ca khúc đầu tiên trong sự nghiệp của nhạc sĩ Thanh Sơn đều viết về những rung động đầu đời của tuổi học trò: Tình Học Sinh, Lá Thư Học Sinh, Lưu Bút Ngày Xanh, Nhật Ký Đời Tôi, Nỗi Buồn Hoa Phượng, Hạ Buồn… Khi khai thác đề tài sáng tác này, ông như là chạm được về lại quá khứ của chính mình, đó là một thời trong trẻo, hồn nhiên, và được sáng tác tự do, không bị gượng ép vì vấn đề kiểm duyệt.
Năm 1965, khi đã 27 tuổi, Thanh Sơn vào quân ngũ và phục vụ trong binh chủng Quân Vận thuộc Tổng Cục Tiếp Vận, rồi sau đó được biệt phái về Tổng Tham Mưu và vẫn tiếp tục sáng tác. Trong thời gian trong quân ngũ, ông đã viết được một số ca khúc nhạc lính nổi tiếng: Mười Năm Tái Ngộ, Thăm Những Vùng Địa Sử… Thời gian sau đó, kể từ năm 1973, ông tiến xa hơn với một chủ đề âm nhạc rộng lớn hơn, đó là những ca khúc viết về quê hương, với những hình ảnh đồng ruộng, xóm làng Miền Nam trù phú. Tiêu biểu nhất là hai ca khúc Bài Ngợi Ca Quê Hương và Hành Trình Trên Quê Hương được sáng tác từ trước năm 1975. Ít người biết rằng sau năm 1975, 2 ca khúc này được ông sửa lại một số câu, đổi tên khác, Bài Ngợi Ca Quê Hương đổi tên thành Hồn Quê, còn Hành Trình Trên Quê Hương đổi tên thành Hành Trình Trên Đất Phù Sa.
Mảng nhạc quê hương được nhạc sĩ Thanh Sơn sáng tác rất mạnh mẽ, đặc biệt từ sau năm 1975 với hàng loạt ca khúc được công chúng yêu thích: Hoài Cổ, Áo Mới Cà Mau, Áo Trắng Gò Công, Hương Tóc Mạ Non, Hình Bóng Quê Nhà, Gợi Nhớ Quê Hương… Những ca khúc quê hương của nhạc sĩ Thanh Sơn hiện lên hình ảnh lối đi dưới hàng dừa trên bờ đê, cây cầu khỉ bắc ngang qua dòng kênh xanh để dẫn về chốn xưa, hoặc bến phà đưa người người qua con sông lớn, gợi lại nét yêu kiều đằm thắm của câu vọng cổ mênh mang trên sông nước. Với hai đề tài chính trong sáng tác là tuổi học trò và nhạc quê hương, có thể nói những ca khúc của Thanh Sơn như là những chuyến xe đưa chúng ta về thăm lại quê hương trong trí nhớ, từ ngôi trường thời ấu thơ, mở rộng ra chân trời bát ngát những ruộng lúa của Miền Nam. Ngoài những ca khúc viết về quê hương vùng Tây Nam Bộ, nhạc sĩ Thanh Sơn còn viết về miền Trung với ca khúc Thương Về Cố Đô, viết về Đà Lạt với ca khúc Những Ngày Trên Đà Lạt, đặc biệt ông còn là tác giả của nhiều ca khúc nhạc xuân nổi tiếng cho đến ngày nay: Đoản Xuân Ca, Ngày Xuân Tái Ngộ, Chúc Xuân…
Cuộc sống sau năm 1975[]
Sau năm 1975, Thanh Sơn chọn ở lại trong nước, trải qua những ngày đầu tiên gian khổ khi thời cuộc thay đổi. Để mưu sinh, ông đã phải lặn lội đi bán chợ trời và làm đủ nghề vất vả để mưu sinh suốt gần 15 năm sau đó. Cho đến khoảng cuối thập niên 1980, khi thị trường âm nhạc trong nước trở nên tương đối cởi mở, nhạc sĩ Thanh Sơn mới bắt đầu viết nhạc trở lại với một sức sáng tác mạnh mẽ hiếm thấy, và hầu hết là các ca khúc thời gian này là ông viết về quê hương, tiêu biểu là Bạc Liêu Hoài Cổ, Hình Bóng Quê Nhà, Hương Tóc Mạ Non, Gợi Nhớ Quê Hương, Áo Mới Cà Mau… Vào thập niên 1990, Thanh Sơn và Trần Quốc Bảo là hai người gần gũi nhất với nhạc sĩ Trúc Phương trong những ngày tháng cuối cùng của cuộc đời ông - Thanh Sơn được nhìn thấy ở bên cạnh Trúc Phương trong nhiều dịp, và lần cuối cùng ông có mặt bên cạnh Trúc Phương là lúc ông đã trút hơi thở cuối cùng và thi thể được chuyển vào nhà xác, chờ người nhà đến nhận và thực hiện thủ tục mai táng.
Từ năm 2000, ông làm phụ trách biên tập chương trình cho Trung tâm Băng nhạc Rạng Đông. Năm 2006, trung tâm Thúy Nga thực hiện chương trình Paris By Night 83 - Những Khúc Hát Ân Tình vinh danh ông, cùng với hai nhạc sĩ Xuân Tiên và Nguyễn Ánh 9 - trong chương trình này, Thanh Sơn đại diện cho miền Nam trong khi Xuân Tiên đại diện cho miền Bắc và Nguyễn Ánh 9 là miền Trung. Năm 2007, kỷ niệm sinh nhật lần thứ 69 của nhạc sĩ, Nhà hát Sài Gòn tổ chức đêm nhạc mang tên ông. Năm 2008, Thanh Sơn và phu nhân có mặt tại khán đài trong sự kiện kỷ niệm 25 năm Paris By Night.
Nhạc sĩ từng có một lần bị bệnh tim và phải vào viện phẫu thuật, và ông đã được nữ ca sĩ Phi Nhung quyên góp tiền để giúp ông chữa bệnh, và như một lời cảm ơn dành cho Phi Nhung, ông đã viết ca khúc Thị Trấn Mù Sương dành riêng cho giọng hát này sau khi bình phục.[2]
Năm 2011, ông bị tai biến mạch máu não khi đang cùng trung tâm Thúy Nga thực hiện cuốn Paris By Night 103 - Tình Sử Trong Âm Nhạc Việt Nam. Sau một thời gian điều trị, ông đã qua đời vào ngày 4 tháng 4 năm 2012, chưa đầy một tháng trước ngày sinh nhật lần thứ 74 của mình.
Post-mortem[]
Năm 2023, trong lần về Việt Nam sau khi thực hiện chương trình Paris By Night 136 - 40 Năm Hành Trình, Tô Ngọc Thủy cùng hai nhạc sĩ Ngọc Sơn và Thái Thịnh thực hiện một video clip để nói về kỷ niệm của họ với nhạc sĩ Thanh Sơn.[3]
Di sản để lại[]
Nhạc sĩ Thanh Sơn đã để lại cho hậu thế hơn một trăm ca khúc, cả trước lẫn sau năm 1975. Xem các tác phẩm của nhạc sĩ Thanh Sơn tại đây.
Các mối quan hệ[]
Tô Ngọc Thủy[]
Tô Ngọc Thủy là một trong các nhạc sĩ mà cô tin tưởng để hỏi về thông tin về các nhạc sĩ đã từng hoạt động trước năm 1975 mỗi khi trung tâm Thúy Nga cần đến, bên cạnh Nhật Ngân và Lê Dinh, bất chấp rào cản về địa lý.[4]
Thanh Tuyền[]
Nhạc sĩ Thanh Sơn có một tình cảm đặc biệt với giọng ca của Thanh Tuyền và chính ông cũng có một số nhạc phẩm viết tặng cho Thanh Tuyền. Năm 1995, Thanh Tuyền về Việt Nam lần đầu tiên để chịu tang mẹ, cùng lúc đó bà có dịp gặp lại ông mà từ sau cuộc gặp gỡ đó, nhạc sĩ đã viết nên nhạc phẩm 20 Năm Gặp Lại. Trong chương trình Paris By Night 137 - 40 Năm Hành Trình (Phần 2): Tác Giả & Tác Phẩm, Thanh Tuyền đã yêu cầu Tô Ngọc Thủy cho bà trình bày một tác phẩm của nhạc sĩ Thanh Sơn.
Xuất hiện trong các chương trình Paris By Night[]
| STT | PBN số | Mục đích xuất hiện |
|---|---|---|
| 1 | 83 | Xuất hiện trong chương trình vinh danh dòng nhạc của mình. |
| 2 | 84 | Xuất hiện trong phóng sự cùng với ba nhạc sĩ Tâm Anh, Hoàng Trang và Hàn Châu và tưởng niệm nhạc sĩ Tâm Anh qua đời. |
| 3 | 95 | Xuất hiện trong lần phỏng vấn. |
| 4 | 103 | Xuất hiện trong phóng sự tại nhà của nhạc sĩ khi ông bị tai biến và giới thiệu nhạc phẩm Trả Lại Thời Gian. |
Những lần nhạc của Thanh Sơn xuất hiện trong các chương trình Paris By Night[]
Danh sách này không tính những lần nhạc của Thanh Sơn được thực hiện thành MV và xuất hiện trong phần Bonus.
| STT | PBN số | Tên phần trình diễn | Ca sĩ thể hiện | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 29 | Hương Tóc Mạ Non | Quang Bình, Trang Thanh Lan | Lần đầu tiên nhạc của Thanh Sơn được sử dụng trong một chương trình Paris By Night. |
| 2 | 31 | Mùa Hoa Anh Đào | Phương Loan | |
| 3 | 38 | Hoa Tím Người Xưa | Như Quỳnh | |
| 4 | 42 | Nỗi Buồn Hoa Phượng | Như Quỳnh, Hoàng Lan, Mỹ Huyền | Ca khúc này là một phần của LK Tuổi Học Trò. |
| 5 | 49 | Gợi Nhớ Quê Hương | Thế Sơn, Mỹ Huyền, Hoàng Lan | Ca khúc này là một phần của LK Móng Chuồn Chuồn. |
| 6 | 50 | Tình Yêu Vỗ Cánh | Như Quỳnh, Mạnh Đình | |
| 7 | 67 | Hạ Buồn | Phương Diễm Hạnh | |
| 8 | 72 | Non Nước Hữu Tình | Ngọc Hạ | |
| 9 | 73 | Hành Trình Trên Đất Phù Sa | Hương Thủy, Tâm Đoan | |
| 10 | 77 | Tân cổ "Hình Bóng Quê Nhà" | Mạnh Quỳnh, Hương Thủy | |
| 11 | 80 | Đoản Xuân Ca | Hương Thủy | |
| 12 | Chúc Mừng Xuân | Bảo Hân, Như Loan, Hồ Lệ Thu, Minh Tuyết, La Sương Sương, Tâm Đoan, Ngọc Liên, Tú Quyên | ||
| 13 | 83 | Nhật Ký Đời Tôi | Mạnh Quỳnh, Hạ Vy | |
| 14 | Hoài Cổ | Hương Lan | ||
| 15 | Mùa Hoa Anh Đào | Dương Triệu Vũ | ||
| 16 | Bài Ngợi Ca Quê Hương | Thái Châu, Sơn Ca | ||
| 17 | Thương Ca Mùa Hạ | Minh Tuyết | Viết với Bảo Thu. | |
| 18 | Hương Tóc Mạ Non | Quang Lê, Hà Phương | ||
| 19 | Thị Trấn Mù Sương | Hương Thủy | ||
| 20 | Mười Năm Tái Ngộ | Mạnh Quỳnh, Mạnh Đình | ||
| 21 | LK Nỗi Buồn Hoa Phượng & Lưu Bút Ngày Xanh | Hoàng Oanh, Hương Lan, Như Quỳnh | ||
| 22 | 85 | Ngày Xuân Tái Ngộ | Mạnh Quỳnh, Hà Phương | |
| 23 | 94 | Ngợi Ca Quê Hương Em | Hương Thủy | |
| 24 | 98 | Tân cổ "Áo Mới Cà Mau" | Phi Nhung, Mai Thiên Vân | Vọng cổ: Viễn Châu. |
| 25 | 99 | Sóc Sờ Bai Sóc Trăng | Hương Thủy | |
| 26 | 101 | Xuân Đẹp Làm Sao | Như Quỳnh | |
| 27 | 103 | Trả Lại Thời Gian | ||
| 28 | 108 | Nhật Ký Đời Tôi | Mai Thiên Vân | |
| 29 | 110 | Mùa Xuân Hoa Đào | ||
| 30 | Chúc Mừng Xuân | Lương Tùng Quang, Quỳnh Vi | ||
| 31 | Mùa Xuân Bên Nhau | Quang Hiếu | ||
| 32 | 117 | Lưu Bút Ngày Xanh | Hoài Lâm | |
| 33 | Đêm Hoa Đăng | Như Quỳnh | Viết với Nguyễn Văn Khánh. | |
| 34 | 119 | Hương Tình Cũ | Hoàng Nhung | |
| 35 | 123 | Yêu Tiếng Hát Ngày Xưa | Hạ Vy, Tâm Đoan | |
| 36 | Tân cổ "Hương Tóc Mạ Non" | Kim Tiểu Long, Hương Thủy | Vọng cổ: Hoàng Song Việt. | |
| 37 | 124 | Mùa Xuân Bên Nhau | Tâm Đoan | |
| 38 | 128 | LK Ba Tháng Tạ Từ, Dư Âm Ngày Cũ, Lưu Bút Ngày Xanh | Hoàng Nhung, Tuấn Quỳnh, Ngọc Ngữ, Đặng Hà Duy | |
| 39 | 131 | Đoản Xuân Ca | Hoàng Mỹ An | |
| 40 | 132 | Em Về Thấy Mùa Xuân | Như Quỳnh | |
| 41 | 133 | Bài Ca Dao Đầu Đời | Hương Lan, Băng Tâm | Viết với Quốc Dũng. |
| 42 | 137 | Tình Đêm Phố Cũ | Thanh Tuyền | |
| 43 | Nhạc kịch "Nỗi Buồn Hoa Phượng": Dư Âm Mùa Hạ, Nỗi Buồn Hoa Phượng 2, 20 Năm Gặp Lại | Ngọc Ngữ, Hoàng Nhung |
Thư viện ảnh[]
Thông tin bên lề[]
- Bia mộ của cố nhạc sĩ tại nghĩa trang Hoa viên Bình Dương ghi năm sinh của ông là 1940.
- Theo Thanh Tuyền, đa số các ca khúc của nhạc sĩ Thanh Sơn đa phần có sông và núi cũng như lời đều có chữ Tuyền ở trong đó.[5]
