Phạm Đình Chương là nhạc sĩ tiêu biểu của dòng nhạc Việt Nam từ những năm 1950. Riêng về lãnh vực sáng tác, ông được coi như một tên tuổi lớn của tân nhạc Việt Nam. Ngoài ra ông còn là một ca sĩ của ban hợp ca Thăng Long với biệt hiệu là Hoài Bắc.
Tiểu sử[]
Phạm Đình Chương sinh ngày 14 tháng 11 năm 1929 tại phường Bạch Mai, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Quê nội ông ở Hà Nội và quê ngoại ở Sơn Tây. Ông xuất thân trong một dòng họ mà hầu hết đều làm văn nghệ. Chú ông là nhà văn Trúc Khê, nhạc sĩ Phạm Ngọc Cẩn. Cô là nghệ sĩ Song Kim, dượng là nhà thơ Thế Lữ. Anh ông là họa sĩ Phạm Văn Đôn và nhạc sĩ Phạm Văn Chung. Thân phụ của nhạc sĩ Phạm Đình Chương là ông Phạm Đình Phụng. Người vợ đầu của ông Phụng sinh được hai người con trai: Phạm Đình Sỹ và Phạm Đình Viêm. Phạm Đình Sỹ lập gia đình với nữ kịch sĩ Kiều Hạnh và có con gái là ca sĩ Mai Hương. Còn Phạm Đình Viêm là ca sĩ Hoài Trung của ban hợp ca Thăng Long. Người vợ sau của ông Phạm Đình Phụng có ba người con: trưởng nữ là Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ Thái Hằng, vợ nhạc sĩ Phạm Duy. Con trai thứ là nhạc sĩ Phạm Đình Chương và cô con gái út Phạm Thị Băng Thanh, tức ca sĩ Thái Thanh.
Ông được nhiều người chỉ dẫn nhạc lý nhưng phần lớn vẫn là tự học. Trong những năm đầu kháng chiến, Phạm Đình Chương cùng các anh em Phạm Đình Viêm, Phạm Thị Quang Thái và Phạm Thị Băng Thanh gia nhập ban văn nghệ Quân đội ở Liên Khu IV.
Phạm Đình Chương bắt đầu sáng tác vào năm 1947, khi 18 tuổi, với tác phẩm đầu tay là ca khúc Ra Đi Khi Trời Vừa Sáng. Năm 1951 ông và gia đình chuyển vào miền Nam. Với các anh em Hoài Trung, Thái Thanh, Thái Hằng ông thành lập ban hợp ca Thăng Long danh tiếng. Trong thập niên 50, ông đã viết những tác phẩm thành công và để đời như Ly Rượu Mừng, Xuân Tha Hương, Thủa Ban Đầu, Tiếng Dân Chài v.v.. Đáng kể nhất là trường ca bất hủ Hội Trùng Dương mà ông viết về đất nước Việt Nam hoa gấm, qua ba bài ca nói về sông Hồng, sông Hương và sông Cửu Long. Theo như lời ông đã nói với gia đình, trường ca này đã phải tốn mất 4 năm để hoàn tất.
Một sáng tác lãng mạn và để đời thứ hai trong thập niên 50 đã gắn liền vào tên tuổi Phạm Đình Chương, đó là ca khúc bất hủ phổ thơ Đinh Hùng nhan đề Mộng Dưới Hoa. Riêng nói về Mộng Dưới Hoa, ca khúc này đã theo năm tháng để trở thành một trong những bài tình ca được ưa chuộng và hát nhiều nhất của nhạc Việt. Qua khía cạnh chuyên môn, nhất là về lãnh vực nhạc phổ từ thơ, ta cứ đọc phần phê bình và ca ngợi của nhạc sĩ Vũ Thành sau đây. Nhạc sĩ Vũ Thành viết: “Tác phẩm thành công nhất của Phạm Đình Chương, theo tôi, là Mộng Dưới Hoa, thơ Đinh Hùng phổ nhạc. Nét đặc thù của tác phẩm này là hơi nhạc tuy rất Việt Nam, mà lại được viết theo âm giai tây phương, chứ không cần đến ngũ cung như hầu hết các sáng tác có âm hưởng thuần túy Việt Nam khác. Ngoài ra, Mộng Dưới Hoa còn đặc biệt ở điểm rất cân đối và được cấu tạo như cung cách một bản nhạc “mẫu” trong các sách giáo khoa về sáng tác. Mộng Dưới Hoa còn đáng được coi là một kỳ công vì phổ nhạc vào thơ Việt Nam là một việc cực khó. Người phổ nhạc chẳng những phải lệ thuộc vào số chữ mà còn phải lựa cung bậc cho đúng luật bằng trắc của bài thơ, không như trường hợp phổ nhạc thơ Pháp hay thơ Anh, chỉ cần theo đúng số chữ mà thôi. Vì vậy, thường thường các bài thơ Việt Nam được phổ nhạc đều viết theo thể tự do, không gò bó, thì mới theo sát được [âm] bằng trắc của từng chữ. Làm theo thể mẫu hết sức cân đối mà vẫn giữ đúng được bằng trắc của từng chữ, ta phải ngả nón trước Phạm Đình Chương.“
Trong thập niên 60, ông đã sáng tác một loạt ca khúc phổ thơ rất thành công và được yêu chuộng như Nửa Hồn Thương Đau, Ngợi Ca Tình Yêu và Đêm Màu Hồng (thơ Thanh Tâm Tuyền), Khi Cuộc Tình Đã Chết (Du Tử Lê), Người Đi Qua Đời Tôi (Trần Dạ Từ) và nổi bật nhất là ca khúc Đôi Mắt Người Sơn Tây (Quang Dũng). Từ đó, Phạm Đình Chương thường được cho là một trong những nhạc sĩ phổ thơ hay nhất. Giai đoạn này cũng là lúc ông lập ra phòng trà tên gọi Đêm Màu Hồng và với ban hợp ca Thăng Long, đã biến nơi này thành chỗ hội tụ của các văn nghệ sĩ đương thời.
Sau biến cố 1975, Phạm Đình Chương vượt biên sang định cư tại California, Hoa Kỳ vào năm 1979. Ông định cư tại quận Cam cùng gia đình từ đó. Tại khoảng thời gian sống tại Hoa Kỳ, ông đã viết một số ca khúc cuối cùng, gồm những tác phẩm phổ thơ như Đêm Nhớ Trăng Sài Gòn, Quê Hương Là Người Đó, Khi Tôi Chết Hãy Đem Tôi Ra Biển (phổ thơ Du Tử Lê), Hạt Bụi Nào Bay Qua (Thái Tú Hạp) v.v.. Ngoài ra, ông đã hoạt động rất thành công qua những buổi trình diễn tại các cộng đồng người Việt trên toàn thế giới.
Vào mùa hè năm 1991, ông lâm bệnh và qua đời vào ngày 22 tháng 8 năm 1991 tại quận Cam, California, ba tháng trước ngày sinh nhật lần thứ 62 của mình. Theo như gia đình ông kể lại, sau khi người anh của ông là nghệ sĩ lão thành Hoài Trung qua đời tám năm sau đó, vào một buổi sáng nắng ấm năm 1998 tại miền nam Cali, gia đình ông đã đem cốt của hai ông và rải ngoài biển, như trong một ca khúc ông viết trong thời gian cuối cùng, nhan đề “Khi Tôi Chết, Hãy Đem Tôi Ra Biển”, phổ từ thơ của thi sĩ Du Tử Lê.
Ngày 28 tháng 4 năm 2018, Trung tâm Asia thực hiện chương trình ASIA 82 - Phạm Đình Chương - Mộng Dưới Hoa gần thời điểm Trung tâm Thúy Nga thực hiện chương trình Paris By Night 125 - Chiều Mưa Biên Giới cũng là chương trình đại nhạc hội cuối cùng của trung tâm. Ngày 19 tháng 3 năm 2019, Trung tâm Thúy Nga đăng tải video Collection của nhạc sĩ.[1]
Di sản để lại[]
| Tên bài hát | Năm | Chú thích |
|---|---|---|
| Ngựa Phi Đường Xa | 1945 | Viết chung với Lê Yên. |
| Ra Đi Khi Trời Vừa Sáng | 1946 | Viết chung với Phạm Duy. |
| Thanh Niên Tiến Lên | 1948 | |
| Trăng Rừng | 1949 | |
| Kiếp Cuội Già | ||
| Chiều Buồn | 1950 | |
| Bài Ca Tuổi Trẻ | ||
| Khúc Giao Duyên | ||
| Sáng Rừng | 1951 | |
| Mười Thương | ||
| Đợi Chờ | 1952 | Viết chung với Nhật Bằng. |
| Hò Leo Núi | ||
| Ly Rượu Mừng | ||
| Đón Xuân | 1953 | |
| Được Mùa | ||
| Thuở Ban Đầu | ||
| Trường Ca Hội Trùng Dương | 1954 | Trường ca gồm 3 bài Tiếng sông Hồng, Tiếng sông Hương, Tiếng sông Cửu Long. |
| Chia Tay Ngày Hè | ||
| Đất Lành | 1956 | |
| Lá Thư Người Chiến Sĩ | ||
| Xuân Tha Hương | ||
| Mộng Dưới Hoa | 1957 | Thơ Đinh Hùng. |
| Mỗi Độ Xuân Về | ||
| Tiếng Dân Chài | ||
| Sóng Nước Biếc | ||
| Xóm Đêm | ||
| Lá Thư Mùa Xuân | 1958 | |
| Đến Trường | 1959 | |
| Mắt Buồn | 1960 | Thơ Lưu Trọng Lư, viết tặng Lệ Thu. |
| Buồn Đêm Mưa | 1961 | Thơ Huy Cận. |
| Màu Kỷ Niệm | Thơ Nguyên Sa. | |
| Đêm Cuối Cùng | ||
| Heo May Tình Cũ | 1963 | Thơ Cao Tiêu. |
| Anh Đi Chiến Dịch | 1964 | |
| Định Mệnh Buồn | ||
| Mưa Sàigòn, Mưa Hà Nội | 1966 | Thơ Hoàng Anh Tuấn. |
| Dạ Tâm Khúc | 1967 | Thơ Thanh Tâm Tuyền. |
| Bài Ngợi Ca Tình Yêu | 1968 | |
| Đêm Màu Hồng | ||
| Đôi Mắt Người Sơn Tây | 1969 | Thơ Quang Dũng. |
| Khi Cuộc Tình Đã Chết | Thơ Du Tử Lê. | |
| Người Đi Qua Đời Tôi | Thơ Trần Dạ Từ | |
| Nửa Hồn Thương Đau | 1970 | Thơ Thanh Tâm Tuyền. |
| Bên Trời Phiêu Lãng | 1980 | |
| Cho Một Thành Phố Mất Tên | Thơ Hoàng Ngọc Ẩn. | |
| Khi Tôi Chết Hãy Đem Tôi Ra Biển | Thơ Du Tử Lê. | |
| Đêm Nhớ Trăng Sàigòn | 1981 | |
| Hạt Bụi Nào Bay Qua | Thơ Thái Tú Hạp. | |
| Quê Hương Là Người Đó | Thơ Du Tử Lê. | |
| Ta Ở Trời Tây | 1982 | Thơ Kim Tuấn. |
| Trăng Mường Luông | ???? | Bài hát Lào, Phạm Đình Chương ký âm và soạn lời ca. |
| Quật Cường | ||
| Chiến Thắng Ca | ||
| Hùng Ca Dân Tộc | ||
| Lạc Hướng | ||
| Nhớ Bạn Tri Âm |
Những lần nhạc của Phạm Đình Chương được trình bày trong các chương trình Paris By Night[]
| STT | PBN số | Tên tác phẩm | Ca sĩ thể hiện | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 17 | Mưa Sàigòn, Mưa Hà Nội | Hương Lan, Ái Vân | Lần đầu tiên nhạc của Phạm Đình Chương được trình diễn trên sân khấu Paris By Night. |
| 2 | Mộng Dưới Hoa | Thái Tài, Ngọc Huệ | Nằm trong LK Twist. | |
| 3 | 20 | Đôi Mắt Người Sơn Tây | Duy Trác | |
| 4 | 35 | Ngựa Phi Đường Xa | Chí Tài, Thế Sơn, Nguyễn Hưng | |
| 5 | Xóm Đêm | Duy Quang, Thế Sơn, Nguyễn Hưng | ||
| 6 | 36 | Nửa Hồn Thương Đau | Họa Mi | |
| 7 | 37 | Người Đi Qua Đời Tôi | Thanh Hà | |
| 8 | 38 | Mộng Dưới Hoa | Ái Vân, Thái Châu | |
| 9 | 44 | Màu Kỷ Niệm | Elvis Phương | |
| 10 | 45 | Đêm Cuối Cùng | Ý Lan | |
| 11 | 52 | Tiếng Dân Chài | Nguyễn Hưng, Thế Sơn, Như Quỳnh, Hoàng Lan, Phi Nhung | |
| 12 | 59 | Hội Trùng Dương | Như Quỳnh, Phi Nhung, Thiên Kim | |
| 13 | 67 | Nửa Hồn Thương Đau | Khánh Hà | |
| 14 | 68 | Đợi Chờ | Khánh Ly | |
| 15 | 76 | Đón Xuân | Lương Tùng Quang, Như Loan | |
| 16 | Xuân Tha Hương | Trần Thái Hòa | ||
| 17 | 89 | Nửa Hồn Thương Đau | Ý Lan | |
| 18 | 90 | Mười Thương | Tâm Đoan | |
| 19 | 91 | Tiếng Sông Hương | Mai Thiên Vân | |
| 20 | 94 | Anh Đi Chiến Dịch | Thanh Tuyền | |
| 21 | 96 | Mộng Dưới Hoa | Bằng Kiều, Trần Thu Hà | Thể hiện cùng với ca khúc Mùa Thu Cho Em (Ngô Thụy Miên). |
| 22 | 100 | Nửa Hồn Thương Đau | Ngọc Anh | |
| 23 | 103 | Người Đi Qua Đời Tôi | Trần Thái Hòa | |
| 24 | 104 | Thuở Ban Đầu | Nguyễn Hưng | |
| 25 | 107 | Đôi Mắt Người Sơn Tây | Trần Thái Hòa | |
| 26 | 113 | Đón Xuân | Tóc Tiên | |
| 27 | 119 | Xóm Đêm | Minh Tuyết | |
| 28 | 124 | Mắt Buồn | Ngọc Anh, Thiên Tôn | |
| 29 | 129 | Mưa Sàigòn, Mưa Hà Nội | Ý Lan, Đình Bảo, Khải Đăng |
Thông tin bên lề[]
- Ca khúc Ly Rượu Mừng đã xuất hiện bốn lần trong phần Finale trong các chương trình Paris By Night chủ đề Xuân số 76, 101, 113 và 132.
- Phần trình diễn ca khúc Mưa Sàigòn, Mưa Hà Nội trong Paris By Night 129 - Dynasty với sự góp mặt của Ý Lan, Đình Bảo và Khải Đăng là một sự gợi nhớ cho khán - thính giả đến ban nhạc Thăng Long mà trong đó Thái Thanh là giọng ca chủ lực cùng với nghệ sĩ Hoài Bắc và Hoài Trung. Sự gợi nhớ đó được thể hiện (theo mô tả của Ý Lan) như sau:[2]
- Đình Bảo có gương mặt (cụ thể là ria mép) giống với Hoài Trung vào những năm 1960.
- Khải Đăng có đôi mắt, mái tóc và giọng hát khá giống với Hoài Bắc.
- Ý Lan là con gái của Thái Thanh, và cũng là "cái gương" tái hiện rõ nhất hình ảnh của chính mẹ mình năm bà mới 31 tuổi, trong lúc cô đã gần gấp đôi tuổi mẹ cô thời bấy giờ, thông qua kiểu tóc, trang điểm và bộ áo dài được sử dụng để trình diễn.
- Trên màn ảnh nền hiển thị Thái Thanh, Hoài Bắc và Hoài Trung vào những năm 1960 khi phần trình diễn này kết thúc.