Nguyễn Văn Đông nguyên là một sĩ quan Bộ binh cao cấp trong Quân lực Việt Nam Cộng hòa, mang cấp bậc Đại tá, xuất thân từ Trường Võ bị Địa phương do Quân đội Pháp đào tạo. Đồng thời ông được nhiều người biết đến với tư cách là một nhạc sĩ nổi tiếng qua các ca khúc như Chiều Mưa Biên Giới, Sắc Hoa Màu Nhớ,... Một số bút danh khác của ông là Phượng Linh, Phương Hà, Hoài Phương, Vì Dân và Đông Phương Tử.
Tiểu sử[]
Nguyễn Văn Đông sinh ngày 15 tháng 3 năm 1932 tại quận 1, Sàigòn - Gia Định, nguyên quán ở Lợi Thuận, Bến Cầu, Tây Ninh trong một gia đình nguyên là một điền chủ lớn có nhiều ruộng đất ở Tây Ninh. Thiếu thời, do gia đình có điều kiện nên ông học tại tư gia dưới sự hướng dẫn của thầy học. Sau đó ông theo học bậc Trung học tại trường Huỳnh Khương Ninh ở Đa Kao, Quận 1.
Năm 1945, nhà cầm quyền Pháp đóng cửa trường Huỳnh Khương Ninh; năm tiếp theo gia đình gửi ông vào trường Thiếu sinh quân (École d'enfants de Troupe) Đông Dương ở Vũng Tàu khi ông 14 tuổi. Thời gian tại đây, ông được học nhạc với các giảng viên âm nhạc của Học viện Âm nhạc Quốc gia Pháp sang giảng dạy. Chỉ sau một thời gian ngắn, ông trở thành một thành viên của ban quân nhạc thiếu sinh quân, học cách sử dụng nhiều loại nhạc cụ khác nhau. Năm 16 tuổi, ông đã có những sáng tác đầu tay như Thiếu Sinh Quân Hành Khúc, Tạm Biệt Mùa Hè... Năm 19 tuổi, ông rời trường Thiếu sinh quân và được cấp Chứng chỉ tốt nghiệp tương đương với văn bằng Tú tài bán phần (Part I).
Ngay từ thập niên 1950 ông đã nổi tiếng khi là Trưởng Đoàn văn nghệ Vì Dân với thành phần ca nhạc sĩ tên tuổi như Mạnh Phát, Minh Kỳ, Hoài Linh, Thu Hồ, Quách Đàm, Minh Diệu, Khánh Ngọc và các nghệ sĩ danh tiếng như Kim Cương, Vân Hùng, Ba Vân, Bảy Xê, Trần Văn Trạch, diễn viên điện ảnh Trang Thiên Kim,... Ông đã tổ chức và điều khiển các chương trình đại nhạc hội tại Sài Gòn và khắp các tỉnh của Việt Nam Cộng hòa, và cũng vì lý do đó nên ông quen biết rất nhiều các văn nghệ sĩ nổi tiếng thời đó và cả sau này.
Cuối năm 1951, ông nhập ngũ vào Quân đội Quốc gia Việt Nam, mang số quân 52/120.117, sau đó được cử theo học khóa 4 trường Võ bị Địa phương Vũng Tàu. Tháng 10 năm 1952, mãn khóa tốt nghiệp Thủ khoa với cấp bậc Thiếu úy phục vụ đơn vị Bộ binh. Đầu năm 1953, ông được cử đi học khóa huấn luyện Ðại đội trưởng tại trường Võ bị Quốc gia Đà Lạt. Đầu năm 1954 ông được gửi ra Hà Nội theo học khóa Tiểu đoàn trưởng tại Trung tâm Chiến thuật Hà Nội. Ra trường, ông được cử giữ chức vụ Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn Trọng pháo 553 và là Tiểu đoàn trưởng trẻ nhất của Quân đội Quốc gia khi mới 22 tuổi. Sau Hiệp định Genève (1954), đầu tháng 8 ông di chuyển vào Nam và được thăng cấp Trung úy, phục vụ tại Phân khu Đồng Tháp Mười với chức vụ Trưởng phòng Hành quân, dưới quyền Đại tá Nguyễn Văn Là.
Đầu tháng 11 năm 1955, ông được chuyển biên chế sang Quân lực Việt Nam Cộng hòa, kiêm nhiệm chức vụ Trưởng phòng 3 (Tác chiến) của Phân khu Đồng Tháp Mười. Năm 1956 ông tham gia Chiến dịch Thoại Ngọc Hầu do tướng Dương Văn Minh làm Tư lệnh để đánh dẹp lực lượng quân sự Phật giáo Hòa Hảo, và tướng Minh từng đến bắt tay ông tỏ lòng ngưỡng mộ.
Trong thời gian giữa thập niên 1950, nhạc của ông chủ yếu viết về hình ảnh của những người lính. Nhạc phẩm Phiên Gác Đêm Xuân được ông viết vào đêm 30 Tết Nguyên Đán năm 1956 khi gác phiên ở khu 9 Đồng Tháp Mười. Chiều Mưa Biên Giới ra đời năm 1956 và nổi tiếng qua tiếng hát của Trần Văn Trạch.
Cuối năm 1957 ông được cử đi du học khóa Chỉ huy Tham mưu sơ cấp tại tiểu bang Hawaii, Hoa Kỳ. Ngày Quốc khánh Đệ nhất Cộng hòa 26 tháng 10 năm 1959, ông được thăng cấp Đại úy tại nhiệm. Tháng 11 năm 1961, ông chuyển về Bộ Tổng tham mưu, phục vụ trong Khối Lãnh thổ - thời điểm này Tổng Tham mưu trưởng là Đại tướng Lê Văn Tỵ.
Từ năm 1958 ông là Trưởng ban Ca nhạc Tiếng thời gian của Đài Phát thanh Sài Gòn, gồm những danh ca, nhạc sĩ danh tiếng như Lệ Thanh, Hà Thanh, Minh Diệu, Khánh Ngọc, Mạnh Phát, Thu Hồ, Quách Đàm, Anh Ngọc... Năm sau ông là Trưởng ban tổ chức Đại hội thi đua Văn nghệ toàn quốc ở cấp Quốc gia, đã quy tụ trên 40 Đoàn Văn nghệ đại diện cho cả miền Nam cùng tranh giải suốt 15 ngày đêm tại Sài Gòn. Ông cũng từng nhận giải Âm nhạc Quốc gia, một giải thường do bà Trần Lệ Xuân trao tặng.
Sau cuộc đảo chính năm 1963 gây ra cái chết của Đệ nhất Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Ngô Đình Diệm, ông được thăng cấp Thiếu tá giữ chức vụ phó phòng Nhân viên ở Khối lãnh thổ. Ngày Quân lực 19 tháng 6 năm 1968 ông được thăng cấp Trung tá lên làm trưởng phòng Nhân viên trong khối Lãnh thổ. Ngày Quốc khánh Đệ nhị Cộng hòa 1 tháng 11 năm 1972 ông được thăng cấp Đại tá, chuyển sang làm Chánh Văn phòng cho Tổng Tham mưu phó và giữ chức này cho đến ngày 30 tháng 4 năm 1975. Trong mười hai năm này, ông còn là Giám đốc hãng băng đĩa nhạc Continental và Sơn Ca, cộng tác với những nhạc sĩ tên tuổi như Lê Văn Thiện, Văn Phụng, Nghiêm Phú Phi, Y Vân,... Hai cơ sở của ông cho ra đời nhiều chương trình tân nhạc cũng như cổ nhạc gồm các vở tuồng và cải lương. Ngoài ra ông đã có công phát hiện và đào tạo ca sĩ Thanh Tuyền khi cô còn là nữ sinh Đà Lạt tạo ra sự nghiệp lừng lẫy cho nữ danh ca sau này. Vì kiêm luôn hai nghề cùng một lúc, binh nghiệp và nghệ thuật nên ông rất ít khi trả lời phỏng vấn của báo đài.
Nguyễn Văn Đông là người đã tiên phong thực hiện album riêng cho từng ca sĩ mà trước đó chưa từng ai làm. Ông đã thực hiện loạt băng nhạc Sơn Ca nổi tiếng trong đó có Khánh Ly với băng nhạc Sơn Ca 7, Thái Thanh và Ban Thăng Long – Sơn Ca 10, Lệ Thu – Sơn Ca 9, Phương Dung – Sơn Ca 5 và Sơn Ca 11, Giao Linh – Sơn Ca 6, Sơn Ca – Sơn Ca 8,... và một số album riêng cho Trịnh Công Sơn.
Ông còn có nhiều bút danh khác như Phượng Linh, Phương Hà trên một số nhạc phẩm tình cảm như Khi Đã Yêu, Thầm Kín, Niềm Đau Dĩ Vãng, Nhớ Một Chiều Xuân... Với bút danh Đông Phương Tử và Phượng Linh, ông đã viết nhạc nền và đạo diễn cho trên 50 vở tuồng, cải lương nổi tiếng ở Miền Nam trước năm 1975 như Nửa Đời Hương Phấn, Đoạn Tuyệt, Tiếng Hạc Trong Trăng, Mưa Rừng... Ca sĩ trình bày thành công: Thanh Tuyền, Hà Thanh, Giao Linh.
Sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, vì là một sĩ quan cao cấp của chính thể cũ nên ông bị chính quyền mới bắt đi học tập cải tạo, bắt đầu từ trại Suối Máu (Biên Hòa), một thời gian sau thì bị đưa về giam ở khám Chí Hòa cho đến khi được trả tự do vào năm 1985. Tuy nhiên, khi có Chương trình Ra đi Có trật tự (ODP), ông không xin đi xuất cảnh vì lý do sức khỏe mà ở lại Việt Nam sống thầm lặng cùng gia đình tại quận Phú Nhuận, Sài Gòn cho đến tận ngày ông qua đời. Năm 2006, Tô Văn Lai về Việt Nam ngỏ ý thực hiện một chương trình Paris By Night về dòng nhạc của ông và chính bản thân nhạc sĩ đã đồng ý.[1] Tuy nhiên, khi kịch bản đã được hoàn thành thì cựu đại tá vì lý do sức khỏe đã không thể đến được Hoa Kỳ, và trung tâm Thúy Nga phải gác lại kịch bản chương trình.[2]
Ngày 26 tháng 2 năm 2018 ông qua đời tại Bệnh viện Chợ Rẫy, Sài Gòn, vài ngày trước ngày sinh nhật lần thứ 86 của mình.[3] Lễ tang của ông có rất nhiều người đến dự, phần lớn là các thương binh Việt Nam Cộng hòa và các thân nhân của họ, bên cạnh những nghệ sĩ thân cận với ông như Giao Linh.[4] Lễ an táng được thực hiện theo thể thức hỏa táng, và tro cốt của ông được rải xuống biển Vũng Tàu theo di nguyện sau cùng của chính nhạc sĩ. Sau khi ông qua đời hai tháng, vào ngày 29 tháng 4, trung tâm Thúy Nga thực hiện chương trình Paris By Night 125 - Chiều Mưa Biên Giới với kịch bản đã được chỉnh sửa lại so với bản gốc 12 năm trước để vinh danh dòng nhạc và tưởng niệm ông.
Di sản để lại[]
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông đã để lại cho hậu thế hơn 80 ca khúc cùng với nhiều bộ băng đĩa do chính hãng đĩa Sơn Ca và Continental thu từ trước năm 1975.
Những lần nhạc của Nguyễn Văn Đông được sử dụng trong các chương trình Paris By Night[]
Tính đến thời điểm hiện tại, trung tâm Thúy Nga đã có 45 lần sử dụng nhạc của Nguyễn Văn Đông vào các chương trình PBN, trong đó đã tính 26 tiết mục trong chương trình PBN 125. Danh sách này không tính những lần nhạc của Nguyễn Văn Đông trong chương trình PBN 125.
| STT | PBN số | Tên phần trình diễn | Ca sĩ thể hiện | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 2 | Sắc Hoa Màu Nhớ | Phượng Mai | Lần đầu tiên nhạc của Nguyễn Văn Đông được trình bày trong các chương trình Paris By Night. |
| 2 | 3 | Về Mái Nhà Xưa | Minh Đức | |
| 3 | 5 | Niềm Đau Dĩ Vãng | Phương Hồng Ngọc | |
| 4 | 25 | LK Sắc Hoa Màu Nhớ & Chiều Mưa Biên Giới | Phương Hồng Quế, Duy Quang | |
| 5 | 45 | Khi Đã Yêu | Hoàng Lan | |
| 6 | 49 | Về Mái Nhà Xưa | Lưu Bích | |
| 7 | 58 | Sắc Hoa Màu Nhớ | Như Quỳnh, Thế Sơn | |
| 8 | 61 | Thầm Kín | Như Quỳnh, Mạnh Đình | |
| 9 | 76 | Phiên Gác Đêm Xuân | Thế Sơn | |
| 10 | 77 | Hải Ngoại Thương Ca | Lệ Thu | |
| 11 | 80 | Nhớ Một Chiều Xuân | Trần Thái Hòa | |
| 12 | 96 | LK Chiều Mưa Biên Giới & Mấy Dặm Sơn Khê | Thanh Tuyền, Mai Thiên Vân | |
| 13 | 100 | Về Mái Nhà Xưa | Thanh Tuyền, Khánh Ly | |
| 14 | Gloria 2 | Mùa Sao Sáng | Don Hồ | |
| 15 | Màu Xanh Noel | Thanh Hà | ||
| 16 | Xin Chúa Thấu Lòng Con | Trần Thái Hòa | ||
| 17 | Gloria 3 | Màu Xanh Noel | Như Ý | |
| 18 | 137 | LK Cay Đắng Tình Đời, Đoạn Tuyệt | Phương Hồng Quế, Băng Tâm, Châu Ngọc Hà, Hoàng Nhung, Phương Yến Linh | |
| 19 | 138 | Hẹn Ước Đêm Xuân | Giao Linh | Bút danh Hoài Phương. |
Thư viện ảnh[]
Thông tin bên lề[]
- Đầu thập niên 1970, Thanh Tuyền đã từng bị nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông "giận" đến mức từ chối cộng tác với học trò của mình chỉ vì bà cộng tác với trung tâm Thúy Nga để phát hành album của mình và album đó đã bán chạy ngoài sức tưởng tượng, và nhạc sĩ đã từ mặt Thanh Tuyền suốt hai năm trời.
- Nghệ danh của Thanh Tuyền có nghĩa là "dòng suối xanh mát". Đây là nghệ danh do nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông chọn cho bà, nhằm gợi nhớ đến địa danh thành phố Đà Lạt nơi có những dòng suối trong xanh và bầu không khí mát mẻ đặc trưng, vốn là quê hương của bà.
- Nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông là nhạc sĩ đầu tiên mà trung tâm Thúy Nga thực hiện chương trình riêng về cuộc đời và sự nghiệp nghệ thuật khi ông đã qua đời (Paris By Night 125 - Chiều Mưa Biên Giới). Đồng thời, cũng trong chương trình Paris By Night 125, Nguyễn Ngọc Ngạn tiết lộ thêm một số sự thật về ông như sau:
- Nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông được biết là người nhạc sĩ quân đội có cấp bậc cao nhất trong số tất cả các nhạc sĩ từng gia nhập quân ngũ (cấp đại tá) - ông được thăng lên đại tá vào năm 1971, khi ấy ông đã 39 tuổi, và nếu như không có bất kỳ biến cố nào thì ông đã có thể trở thành một quân nhân cấp tướng.
- Bên cạnh công việc là một sĩ quan quân đội, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông còn là người điều hành của ba trung tâm băng nhạc lớn nhất nhì Sài Gòn ngày ấy, điển hình nhất là trung tâm Continental vì đó là nơi đã làm nên tên tuổi của rất nhiều ca sĩ nổi tiếng với dòng nhạc của ông như Giao Linh, Anh Khoa và Thanh Tuyền. Chính vì lý do ông phải điều hành các trung tâm băng nhạc đó mà ông ít xuất hiện trước công chúng, và thông tin ghi chép về ông cũng không được nhiều.
- Bản hợp đồng có giá trị cao nhất ở Sài Gòn từng được chính nhạc sĩ ký kết với nữ ca sĩ Giao Linh, với số tiền trị giá 150 ngàn đồng Việt Nam Cộng Hòa vào năm 1964. Chính vì bản hợp đồng ca hát với số tiền khổng lồ đó mà gia đình nữ ca sĩ thoát khỏi hoàn cảnh nghèo khó, và bản hợp đồng ấy cũng đã trở thành một trong những bàn đạp thúc đẩy sự nổi tiếng của nữ ca sĩ chỉ mới 16 tuổi.
- Sáng tác duy nhất của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông từng bị cấm lưu hành là ca khúc "Mấy Dặm Sơn Khê". Nguyên nhân là do lời bài hát có câu "...mấy ai ra đi hẹn về dệt nốt tơ duyên...", mà chủ trương của nhà nước Việt Nam Cộng Hòa ngày ấy là không cho phép những ca khúc có lời chất chứa sự tang thương gây ra bởi những mất mát trong chiến tranh. Để ca khúc được lưu hành trở lại, nhạc sĩ đã phải sửa đổi lời của nó để có thể tiếp tục được lưu hành.
- Khúc Tình Ca Hàng Hàng Lớp Lớp được nhạc sĩ viết năm 1965 nổi tiếng qua tiếng hát của Hà Thanh nhưng thường bị nhầm với nhạc phẩm Khúc Tình Kinh Kha của Phạm Duy.
- Nhạc sĩ chọn Vũng Tàu làm nơi yên nghỉ bởi nơi này có trường Thiếu sinh quân mà ông từng học suốt 5 năm. Cũng tại ngôi trường này, ông đã được học quân sự và học nhạc.
