Duy Trác là một ca sĩ đến từ Việt Nam. Ông là một trong những đại danh ca của dòng nhạc trữ tình Việt Nam trước năm 1975.
Tiểu sử[]
Thời niên thiếu[]
Khuất Duy Trác sinh ngày 12 tháng 5 năm 1936 (có nguồn ghi ông sinh năm 1932) tại Sơn Tây, xuất thân trong một gia đình Nho giáo truyền thống.[1] Từ khi còn học tiểu học ở quê nhà, Duy Trác đã thể hiện được năng khiếu ca hát và được lên trình diễn nhiều lần trong các buổi lễ ở Sơn Tây. Ông nói rằng lúc đó, vì còn quá nhỏ nên mỗi lần hát đều phải đứng trên ghế.
Lên trung học, Duy Trác học tại Việt Bắc (Phú Thọ) ở 2 trường trung học Hùng Vương và trung học Kháng chiến, nơi có các giáo sư nổi tiếng trong lĩnh vực văn học, sư phạm và chính trị như: Hoàng Ngọc Phách (hiệu trưởng), Trần Văn Khang, Đặng Quốc Quân, Nguyễn Ngọc Cư, Nguyễn Thị Thục Viên, Nguyễn Khánh Toàn, Ngụy Như Kontum… Năm 1951, ông rời vùng kháng chiến để về Hà Nội học tiếp trung học, có thời gian được theo học với 2 nhà thơ nổi tiếng là Đoàn Phú Tứ và Lan Sơn. Thời gian này, Duy Trác ở trọ nhà chú ruột là ca sĩ Quách Đàm, người sau này đã tham gia trong chương trình ngâm Tao Đàn ở đài phát thanh Sài Gòn.
Nhận thấy triển vọng từ giọng hát đặc biệt của người cháu, Quách Đàm đã thúc giục Duy Trác tham gia cuộc thi tuyển lựa ca sĩ của đài phát thanh Hà Nội năm 1954 (trước đó danh ca Kim Tước đã được giải nhất vào năm 1953). Mặc dù Duy Trác đã từ chối, nhưng ông Quách Đàm đã tự ý đăng ký dự thi, rồi khi nhận được giấy gọi, Duy Trác đành chấp nhận tham gia và giành giải nhất năm 1954. Sau khi được giải nhất, Duy Trác hát ở đài phát thanh một thời gian ngắn rồi một mình di cư vào Sài Gòn năm 1954. Thời gian đầu ông ở tại khu lều bạc ở Khám Lớn Sài Gòn (vốn là nhà tù do Pháp xây dựng cạnh tòa án, đã bị chính quyền đệ nhất Sài Gòn phá hủy để sau đó xây dựng Thư viện Quốc gia). Khu lều này được chính quyền dành cho những học sinh di cư không có gia đình.[1]
Khoảng đầu năm 1955, Tổng hội bao gồm những sinh viên Hà Nội di cư vào Sài Gòn năm 1954 đã tổ chức những đêm văn nghệ mang tên Nhớ Về Hà Nội, và Duy Trác đã lên hát ca khúc Hướng Về Hà Nội của Hoàng Dương, đã gây xúc động mạnh mẽ với những khán giả vốn là bạn bè đồng trang lứa và đồng hương vừa rời xa quê hương, không có gia đình bên cạnh. Thời điểm đó nhạc sĩ Lê Thương đang làm phóng sự cho đài phát thanh Pháp Á, tường thuật các đêm văn nghệ đó của tổng hội sinh viên, và ông rất ấn tượng với giọng hát của chàng học sinh trung học có tên Khuất Duy Trác nên đã đến tìm, rồi thay mặt đài Pháp Á mời Duy Trác về hát cho đài này.
| “ | Đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ những cảm giác run rợ, lo lắng mỗi khi lên đài hát. Hồi đó ban nhạc chơi vivant (tức không thu thanh trước, mà phát thẳng lên làn sóng điện), ban nhạc toàn là người Pháp, hòa âm khó hơn nhiều so với đài Hà Nội, và nhạc trưởng Maritan thì rất khó tính. Mỗi lần vô trật các introduction hoặc hát sai thì lãnh đủ, không thuốc nào chữa được nữa và mỗi lần như thế nhạc trưởng chửi như tát nước. Cũng chính nhờ vậy mà một giọng hát tay mơ như tôi (không qua trường lớp hoặc học thầy nào), đã dần dần trưởng thành. | ” |
Trở thành ca sĩ song song với công việc luật sư[]
Vào Sài Gòn chỉ không lâu, Duy Trác đã trở thành ca sĩ đài phát thanh và có tiền để tiếp tục hoàn thành chương trình phổ thông tại trường Chu Văn An, sau đó thi vào Đại học Luật khoa, tốt nghiệp ngành luật và gia nhập luật sư đoàn năm 1960. Hai năm sau, ông nhập ngũ vào trường sĩ quan trừ bị Thủ Đức, sau khi học xong được bổ nhiệm làm phụ tá Ủy viên chính phủ tại tòa án quân sự mặt trận vùng 3 cho đến năm 1966 thì giải ngũ để trở về với nghề luật sư.[1]
Sau sự kiện Huế Mậu Thân năm 1968, Duy Trác được lệnh tái ngũ và biệt phái về làm chuyên viên Luật pháp tại Phủ Tổng thống. Năm 1974, ông bị tổng thống cắt chức, sang năm 1975 bị chính quyền bắt giữ vì có những bất đồng quan điểm chính trị với chính quyền tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, đến ngày 27 tháng 4 năm 1975 thì ông mới được tổng thống Trần Văn Hương tha bổng. Trong thời gian bị cắt chức, Duy Trác chuyển sang làm cố vấn Luật pháp cho Tổng cục Gia cư, chuyên viên Luật pháp tại Thượng nghị viện, Hạ nghị viện và Giám sát viện. Song song với việc làm công chức, Duy Trác vẫn đi hát, và trong suốt sự nghiệp ca hát 20 năm ở Sài Gòn, ông chỉ hát ở các đài phát thanh và thu băng dĩa chứ chưa bao giờ lộ diện trước công chúng ở phòng trà hay là đại nhạc hội. Vì vậy nhà văn Duyên Anh đã đặt cho ông biệt danh “chàng ca sĩ cấm cung”.
Trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật ở Sài Gòn trước 1975, ngoài âm nhạc thì Duy Trác còn tham gia ban kịch truyền thanh trong nhiều năm; tham chuyển âm (lồng tiếng) cho hai cuốn phim của Đặng Trần Thức (Hè Muộn) và Hà Thúc Cần (Đất Khổ). Ngoài ra ông cũng hát nhạc phim cho hãng Alpha. Sau này Duy Trác giải thích rằng ông là ca sĩ khó học thuộc lời nhạc nhất trong số những ca sĩ Việt Nam từ trước đến nay, nên chỉ tự tin khi hát trong phòng thu âm. Ngoài ra ông cũng nói rằng mình không có cảm giác thoải mái khi đứng trước công chúng hay máy quay phim, thậm chí là máy chụp hình.
Sau năm 1975 và cuộc sống tại hải ngoại[]
Sau năm 1975, danh ca Duy Trác là một trong những ca sĩ bị chính quyền cộng sản Việt Nam giam giữ lâu nhất. Sở dĩ như vậy là bên cạnh “nghề tay trái” là ca hát, ông còn là một sĩ quan biệt phái. Duy Trác đã phải trải qua những ngày tháng khổ cực nhất trong cuộc đời, qua những nhà lao nổi tiếng như Trảng Lớn – Tây Ninh, rồi nhà tù Phú Quốc, Long Khánh, đến Z30D ở Hàm Tân, đỉnh điểm là trại A20 ở Phú Khánh, nơi dành cho những trường hợp nghiêm trọng.
Album Tứ Quý - Tình Khúc Bất Tử có sự xuất hiện của giọng ca Duy Trác
Năm 1981, Duy Trác được trả tự do sau 6 năm, nhưng lại bị bắt lại vào năm 1984 trong một vụ án mang tên Biệt Kích Văn Hóa vì gửi bài viết và nhạc để đăng ở hải ngoại. Năm 1988, ông được trả tự do lần hai, sau đó cả gia đình ông được định cư tại Mỹ vào năm 1992.[1]
Tại hải ngoại, Duy Trác xuất hiện 2 lần trên Paris By Night trong 2 ca khúc Đôi Mắt Người Sơn Tây và Áo Lụa Hà Đông cùng trong năm 1993. Đó cũng là 2 lần hiếm hoi mà ông xuất hiện trong một chương trình thu hình có khán giả. Ngoài ra, cùng thời gian này, ông phát hành một CD mang tên TNCD043 - Còn Tiếng Hát Gửi Người, cũng là ca khúc do chính ông sáng tác, do trung tâm Thúy Nga phát hành, và album Giã Từ do trung tâm Diễm Xưa phát hành năm 1995. Năm 2000, cũng chính trung tâm Diễm Xưa đã phát hành một bộ album gồm 4 đĩa CD, đặt tên là Tứ Quý - Tình Khúc Bất Tử - album quy tụ bốn giọng ca nổi tiếng trong làng nhạc trữ tình hải ngoại sau năm 1975 gồm Duy Trác, Vũ Khanh, Tuấn Ngọc và Sĩ Phú.
Đầu thế kỉ XXI, ông ngừng sự nghiệp âm nhạc của mình và chuyển sang hợp tác với đài phát thanh VOVN - Tiếng nói Việt Nam tại Houston, phụ trách một vài chương trình. Năm 2008, trung tâm Thúy Nga sử dụng lại bài Đôi Mắt Người Sơn Tây do Duy Trác trình diễn và thu âm rất lâu trước đó để thu vào trong album TNCD425 - Hà Nội. Hiện tại có thể cho rằng ông đã hoàn toàn nghỉ hưu và tiếp tục sống tại Houston.
| “ | Tôi lạc bước vào khu vườn âm nhạc trong mấy chục năm, và dù ca hát là nghề tay trái, nhưng dài hơn bất kỳ nghề tay phải nào của tôi. Trong vườn âm nhạc này, tôi đã gặt hái được nhiều hoa thơm cỏ lạ, tôi đã được hưởng những phút giây hạnh phúc, tôi đã được khán thính giả trao cho cái tình thân ái, tình tri kỷ, nên tôi chợt nghĩ rằng khi tôi rời khu vườn âm nhạc này, tôi sẽ khép hai cánh cửa lại và ra đi với lòng thanh thản. Xin cám ơn âm nhạc, xin cám ơn bạn bè, xin cám ơn cuộc đời. | ” |
Cũng vào năm ông 72 tuổi, gia đình Duy Trác phát hiện ra ông bị mắc bệnh Alzheimer dẫn đến sau này ông không thể nhận ra được người thân của mình. Cho đến năm 2023, ông sống cùng con gái Khuất Duy Thục Oanh.[2]
Sự nghiệp âm nhạc[]
Xuất hiện trong các chương trình Paris By Night[]
| STT | PBN số | Tên phần trình diễn | Tác giả | Thể hiện với | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 20 | Đôi Mắt Người Sơn Tây | Phạm Đình Chương, thơ: Quang Dũng | solo | Phần trình diễn đánh dấu lần đầu tiên Duy Trác xuất hiện trên sân khấu Paris By Night. |
| 2 | 21 | Áo Lụa Hà Đông | Ngô Thụy Miên, thơ: Nguyên Sa |
Album[]
- Tiếng Hát Duy Trác 1 và 2 (băng cassette, thu âm trong giai đoạn 1970 - 1975)
- TNCD043 - Còn Tiếng Hát Gửi Người (trung tâm Thúy Nga phát hành)
- Giã Từ (trung tâm Diễm Xưa phát hành)
- Tứ Quý - Tình Khúc Bất Tử (trung tâm Diễm Xưa phát hành)
Thông tin bên lề[]
- Ca sĩ Giang Tử từng chia sẻ rằng Duy Trác cùng với nhạc sĩ Y Vân là hai người quan trọng ảnh hưởng đến sự nghiệp ca hát của ông.
- Cả hai bài hát mà Duy Trác đã từng thể hiện trên sân khấu Paris By Night, Đôi Mắt Người Sơn Tây và Áo Lụa Hà Đông, sau đó đã được trung tâm Thúy Nga sử dụng lại để thực hiện hai album kết hợp thơ - nhạc do Hồng Vân diễn ngâm, TNCD223 - Thơ Nhạc Giao Duyên 1 và TNCD224 - Thơ Nhạc Giao Duyên 2.
